Zmiany na rynku paliw w 2020 r.

W 2020 roku notowania ropy naftowej gatunku Brent spadły o 24,4% w porównaniu z końcem 2019 roku (67,8 USD/bbl). Jednocześnie średnia cena ropy naftowej Brent w 2020 roku wyniosła 42 USD/bbl, czyli była o 22,3 USD/bbl (-31%) niższa niż średnia z 2019 roku. Spadek ceny tego surowca był efektem przede wszystkim pandemii COVID-19, a więc drastycznego spadku zapotrzebowania na ropę naftową na świecie. Wpływ na notowania miał także brak koordynacji działań w zakresie poziomu produkcji surowca przez państwa OPEC+, co spowodowało znaczące obniżenie wartości ropy naftowej w marcu i kwietniu 2020 roku. Niemniej od połowy 2020 roku dzięki skoordynowanym działaniom państw OPEC+ notowania surowca znacząco wzrosły, by na koniec 2020 roku osiągnąć poziom 51,2 USD/bbl, a więc znacznie wyższy niż 21 kwietnia 2020 roku (9,1 USD/bbl – najniższy poziom odnotowany w 2020 roku). Na notowania ropy naftowej wpływ miały również inne wydarzenia, takie jak negocjacje dotyczące Brexitu, a także niestabilna sytuacja na Bliskim Wschodzie (Iran) oraz w Afryce Północnej (Libia).

Nieco mniejszy spadek ceny miał miejsce w odniesieniu do gatunku WTI, którego notowania obniżyły się w 2020 roku o 20,5%. Warto przy tym jednak wspomnieć o bezprecedensowej sytuacji związanej z notowaniami ropy WTI, do jakiej doszło w trakcie 2020 roku – w kwietniu majowe kontrakty terminowe na ten surowiec na giełdzie NYMEX osiągnęły wartości poniżej zera, chwilowo spadając nawet do -37 USD/bbl, co było związane z dużą nadpodażą ropy naftowej na rynku w związku z pandemią COVID-19 oraz brakiem dostępności magazynowych (kontrakty te rozliczane są fizycznie przez dostawę i odbiór ropy naftowej w terminalu w Cushing).

Z powodu między innymi gorszej jakości surowca cena rosyjskiej ropy naftowej (Urals) jest nieznacznie niższa niż ropy naftowej Brent. W 2020 roku średnia różnica pomiędzy tymi gatunkami wyniosła -0,58 USD/bbl, natomiast w 2019 roku był to poziom -0,89 USD/bbl.

Notowania ropy naftowej Brent w latach 2018-2020 (w USD/bbl)

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Refinitiv

Notowania cen gazu ziemnego na giełdzie brytyjskiej National Balancing Point (NBP) (USD/mln BTU⁽¹⁾)

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Refinitiv

Ceny ropy naftowej na światowych rynkach są zwyczajowo wyrażane w dolarach. Dlatego też z perspektywy spółek rafineryjnych ważne są nie tylko notowania samej ropy naftowej, ale także kształtowanie się kursu waluty ich kraju wobec waluty amerykańskiej. W 2020 roku notowania złotego nieznacznie umocniły się w stosunku do amerykańskiego dolara, tj. kurs USD/PLN spadł o 1%, z poziomu 3,7977 zł na koniec 2019 roku do poziomu 3,7584 zł na koniec 2020 roku. W trakcie ubiegłego roku przez pewien czas (od marca do maja) notowania USD/PLN kształtowały się jednak na poziomach istotnie wyższych, tj. w przedziale 4-4,2 zł.

Notowania złotego w relacji do USD w latach 2018-2020

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Narodowego Banku Polskiego

Ponadto na ceny ropy naftowej i gazu mogą oddziaływać takie czynniki jak spadek zapotrzebowania (sytuacja gospodarcza), niepewna sytuacja geopolityczna oraz konflikty zbrojne w rejonach wydobycia ropy naftowej, restrykcje importowe i eksportowe oraz warunki pogodowe i klęski żywiołowe.

W 2020 roku podstawowe zdolności przerobowe rafinerii szacowano na 102,6 mln b/d globalnie. Największe były w USA i Kanadzie (łącznie 20,2%) oraz w Chinach (16,6%). Współcześnie następuje specjalizacja w kierunku coraz bardziej złożonych zakładów, charakteryzujących się zwiększoną zdolnością przetwarzania wtórnego.

Ten występujący od wielu lat trend jest wynikiem połączenia tendencji do zamykania starszych, prostszych rafinerii, stopniowego dodawania przetwarzania wtórnego w istniejących zakładach i budowania nowych rafinerii o wysokim poziomie złożoności. Wynika to z rosnącego światowego popytu głównie na lekkie czyste produkty i stopniowego spadku popytu na resztkowy olej opałowy. Ponadto zmiany te wynikają z coraz surowszych przepisów dotyczących jakości paliw.

Od 2012 roku w Europie zamknięto szereg rafinerii o mocach przerobowych wynoszących łącznie 1,7 mln b/d. W Europie funkcjonuje ponad 100 zakładów, charakteryzujących się różnym poziomem konwersji, a część z nich (uwzględniając panujące uwarunkowania rynkowe,) cechuje niski poziom rentowności. Pandemia COVID-19 dodatkowo znacząco negatywnie wpłynęła na funkcjonowanie rafinerii na świecie, powodując zmniejszenie poziomu wykorzystania zdolności przerobowych. W efekcie tych wydarzeń część zakładów została lub zostanie zamknięta. Obecnie potwierdzono zamknięcie lub zmniejszenie mocy przerobowych w Belgii, Finlandii Portugalii, Wielkiej Brytanii. Charakterystycznym trendem w panujących uwarunkowaniach jest również przekształcanie zakładów w biorafinerie (co najmniej cztery takie zakłady powstaną na bazie tradycyjnych rafinerii w Finlandii, Francji, Szwecji oraz we Włoszech).

Z uwagi na pandemię COVID-19, a w efekcie niski poziom wzrostu gospodarczego oraz zapotrzebowania na paliwa, a także rosnącego znaczenia kwestii środowiskowych i wykorzystania innych źródeł energii, istnieje prawdopodobieństwo spadku poziomu mocy przerobowych rafinerii na świecie, a w konsekwencji likwidacji kolejnych zakładów (OPEC prognozuje zamknięcia rafinerii o łącznej mocy około 2,5 mln b/d w perspektywie do 2025 roku, w tym głównie w Europie, USA i Kanadzie, a w perspektywie do 2045 roku kolejne 6 mln b/d).

Wykorzystanie mocy produkcyjnych rafinerii w 2019 oraz na prognoza na 2040 rok (w %)

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OPEC

W kolejnych latach nowe moce wytwórcze powstawać mają z kolei głównie w Azji (przede wszystkim w Chinach i Indiach) oraz na Bliskim Wschodzie, umacniając te regiony na globalnym rynku rafineryjnym, a także wywołując dodatkową presję na działalność tradycyjnych rafinerii w krajach rozwiniętych. Jak wynika z danych IEA, regiony
te odpowiadają za 2/3 inwestycji w branży rafineryjnej w ostatnich pięciu latach, a także za więcej niż 80% mocy produkcyjnych w trakcie budowy.

W 2020 roku przerobiono w Polsce 25,8 mln ton ropy naftowej, tj. o 5,2% mniej niż w poprzednim roku.

Przerób ropy naftowej w Polsce (w mln t)

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych POPiHN

Marże na produktach w latach 2018-2020 (USD/t)

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Refinitiv