Rafinacja ropy naftowej

Grupa LOTOS S.A. posiada jedną z najnowocześniejszych i najmłodszych rafinerii w Europie o mocach przerobowych około 10,5 mln ton ropy naftowej rocznie i wysokim na tle konkurencji wskaźniku kompleksowości przerobu, tzw. Nelson Complexity Index. Zmodernizowaną rafinerię w Gdańsku charakteryzuje wysoki współczynnik konwersji (duży udział paliw w strukturze produkcji) oraz selektywność w kierunku średnich destylatów, pozwalająca na skuteczne dopasowanie produkcji do struktury popytu krajowego i możliwości eksportowych.

Na tak zaawansowany stan technologiczny rafinerii w 2020 roku złożyły się: efekt realizacji Programu 10+ zakończonego w 2011 roku, finalizacji w 2019 roku Projektu EFRA oraz jego pełnej integracji z instalacjami rafinerii, a także szeregu pomniejszych inwestycji poprawiających efektywność przerobu, w tym Węzła Odzysku Wodoru.

Modernizacja i rozbudowa rafinerii w ramach Programu 10+ pozwoliła na uzyskiwanie większej ilości wysokomarżowych produktów z każdej przerobionej baryłki ropy naftowej, na wzrost wolumenu paliw z 4 mln ton rocznie do 7,8 mln ton rocznie oraz umożliwiła przerób bardziej wymagających technologicznie gatunków rop naftowych. Projekt EFRA był kontynuacją technologicznego unowocześniania rafinerii i naturalnym dopełnieniem konfiguracji rafinerii Grupy LOTOS. Głównym celem Projektu EFRA było lepsze zagospodarowanie ciężkiej pozostałości, czyli tej frakcji ropy naftowej, z której powstawał ciężki olej opałowy lub asfalty. Nowe instalacje Projektu EFRA uzupełniły ciąg technologiczny przerobu ropy naftowej działający w rafinerii w Gdańsku i umożliwiły elastyczność w zastępowaniu produkcji niskomarżowego ciężkiego oleju opałowego większą ilością paliw silnikowych. W rezultacie rafineria poszerzyła zakres optymalizowania produkcji, co pozwoliło zachować konkurencyjność, również w przypadku skrajnie niesprzyjających warunków makrootoczenia, jakie panowały w przeważającej części 2020 roku i były związane z pandemią Covid-19.

W celu zwiększenia możliwości ekspedycyjnych paliw z rafinerii po jej rozbudowie o instalacje Programu EFRA w 2020 roku Spółka finalizowała inwestycję budowy czwartego nalewaka bramowego o wydajności 2,2 mln ton produktów paliwowych rocznie.

Konfiguracja technologiczna rafinerii, w połączeniu z jej atutami lokalizacyjnymi, umożliwiła elastyczny dobór gatunków ropy naftowej celem maksymalizacji marży na jej przerobie i sprzedaży produktów.

Korzystna strategicznie lokalizacja rafinerii dawała istotną przewagę logistyczną w dostępie do surowców oraz kanałów sprzedaży produktów w stosunku do konkurencji w regionie. Położenie rafinerii w pobliżu morskiego terminala przeładunkowego zapewniało Grupie LOTOS S.A. bezpośredni dostęp do międzynarodowych rynków zbytu, pozwalając przede wszystkim na eksport produktów naftowych w szczególności na rynki krajów skandynawskich, północnozachodniej Europy oraz krajów nadbałtyckich, optymalizację wykorzystywanych przez Spółkę kanałów sprzedaży oraz prowadzenie efektywnych zakupów różnych gatunków ropy naftowej oraz paliw.

Ponadto rafineria posiadała unikalne połączenie kanałów zaopatrzenia w surowiec zarówno drogą lądową, z Rosji, za pośrednictwem sieci rurociągów PERN, jak i drogą morską z wielu krajów oraz z własnych złóż. Dostęp do dwóch kanałów zaopatrzenia pozwalał na dywersyfikację dostaw surowca, a także płynną reakcję na zmienność cen produktów naftowych i gatunków rop naftowych. W konsekwencji umożliwiło to Grupie LOTOS S.A. skuteczną dywersyfikację gatunków ropy naftowej oraz zwiększało potencjał negocjacyjny w zakresie warunków cenowych jej zakupu.

Firma Solomon Associates, przygotowująca najbardziej uznane globalne rankingi rafinerii, uplasowała gdańską rafinerie wśród 25% najlepszych rafinerii według kluczowych wskaźników konkurencyjności takich jak marża przerobowa, efektywność energetyczna, efektywność służb utrzymania ruchu czy dostępność instalacji, jednocześnie plasując ją jako najnowocześniejszą rafinerię w Środkowo-Wschodniej Europie.

Konsekwencje pandemii miały znaczący wpływ na warunki, w jakich funkcjonowała Grupa LOTOS w raportowanym okresie. Spółka działa w sektorze naftowym, którego otoczenie ma zasięg globalny. W 2020 roku rynek produktów naftowych podlegał dynamicznym zmianom pod wpływem rozprzestrzeniania się pandemii i ograniczania jej skutków zarówno wewnątrz kraju, jak i w krajach sąsiadujących oraz w perspektywie globalnej.

W 2020 roku otoczenie rynkowe Spółki znajdowało się w historycznie najdłużej trwającym okresie załamania koniunktury i było w znacznym stopniu obarczone ograniczoną przewidywalnością w krótkim okresie oraz niepewnością co do przyszłych kwartałów. Widoczny był brak równowagi i płynności w relacjach międzynarodowej wymiany gospodarczej.

Grupa LOTOS, w 1 kwartale 2020 roku niezwłocznie podjęła szereg inicjatyw optymalizacyjnych. Rafineria Spółki została poddana intensywnej optymalizacji w celu elastycznego dostosowania uzysków do dynamicznej sytuacji rynkowej. Spółka, wykorzystując zwiększoną dzięki realizacji Programu EFRA kompleksowość technologiczną posiadanych instalacji rafineryjnych, płynnie zarządzała strumieniem uzysków produktów naftowych, by dopasować wolumeny do zmieniającego się popytu i najlepszych możliwych do uzyskania warunków cenowych. Do takich działań należało między innymi ograniczenie produkcji paliwa lotniczego w związku z drastycznym załamaniem popytu na ten produkt, a także wzrost sprzedaży asfaltów (w tym wykorzystując kierunki eksportowe), które w 2020 roku charakteryzowały się nadzwyczajnie wysokimi marżami rynkowymi. Działania te pozwoliły utrzymać wykorzystanie niemal pełnych mocy produkcyjnych gdańskiej rafinerii, podczas gdy większość zakładów w Europie była zmuszona w tym okresie znacząco ograniczać swój przerób. Jednocześnie Grupa LOTOS zdecydowała o odłożeniu w czasie części zaplanowanych inwestycji rozwojowych, w oczekiwaniu na poprawę warunków otoczenia.

Dodatkowo, nadmorska lokalizacja rafinerii Grupy LOTOS sprzyjała szybkiemu wykorzystywaniu okazji rynkowych, m.in. sprzedaż atrakcyjnie notowanej benzyny surowej w eksporcie morskim, co wsparło możliwość utrzymania wysokiego poziomu przerobu ropy w rafinerii i optymalizację realizowanej marży w najtrudniejszym dla branży okresie.

Na sytuację na polskim rynku paliw i produktów paliwowych wpływ ma działalność kilku sąsiednich rafinerii. Poza liderem rynkowym, rafinerią w Płocku, należącą do PKN Orlen S.A., pozostałe podmioty z regionu dostarczają swoją produkcję na rynek w Polsce, stanowiącą konkurencję dla Grupy LOTOS. W 2020 roku z uwagi na pandemię Covid-19 i spadek zapotrzebowania na paliwa w efekcie wprowadzonych obostrzeń wiele rafinerii w Europie musiało ograniczyć wykorzystanie mocy przerobowych dostosowując wielkość wytwarzanych paliw do obniżonej konsumpcji. Zgodnie z szacunkami analityków sektora naftowego szereg zakładów rafineryjnych w efekcie spadku marż rafineryjnych staje przed koniecznością likwidacji lub wyłącza mniej rentowne instalacje (agencja JBC Energy prognozuje, że w latach 2021-2023 co najmniej 5 takich zakładów o zdolnościach przerobowych wynoszących 465 tys. bbl/d zostanie zamkniętych). Od 2020 roku uwidocznił się też trend związany z przekształcaniem rafinerii w zakłady wytwarzające paliwa z produktów pochodzenia roślinnego, tj. biorafinerie. Takie kroki podjęły firmy m.in. TOTAL we Francji, Neste w Finlandii oraz ENI we Włoszech. Recesja gospodarcza z 2020 roku i jej kontynuacja w 2021 roku przekłada się na decyzje poszczególnych zakładów, co do dalszego funkcjonowania oraz realizacji kolejnych projektów inwestycyjnych.

Grupa LOTOS posiada zaawansowaną technicznie rafinerię z jednym z najwyższych współczynników kompleksowości przerobu ropy w rosnącym regionie Europy Środkowej, tzw. NCI, na poziomie 11,1. Wysoka elastyczność struktury uzysków rafinerii Spółki umożliwiła przetrwanie znacznej zmienności warunków rynkowych wywołanych pandemią COVID-19, oddziałujących na popyt oraz poziomy marż produktowych.

Rafinerie w Europie Środkowej: zdolność przerobowa oraz współczynnik kompleksowości Nelsona (NCI)

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Spółki oraz PKN Orlen, Grupa MOL, Rosneft, S&P Global Platts

Rafineria w Gdańsku na tle konkurencyjnych rafinerii w regionie

Źródło: Spółka, zdolności produkcyjne w mln ton rocznie

W 2020 roku rafineria Grupy LOTOS przerobiła 10,2 mln ton ropy naftowej, a wykorzystanie nominalnych zdolności przerobowych rafinerii w Gdańsku kształtowało się na poziomie 96,8%, tj. niemal pełnym wykorzystaniu mocy.
Dobór rop naftowych do przerobu oparty był na procesie optymalizacji produkcji, by wykorzystać nadarzające się okazje do zwiększenia marży przerobowej rafinerii.

W 2020 roku rafineria w Gdańsku wyprodukowała 11 mln ton produktów⁽¹⁾. Główny udział w strukturze produkcji miał olej napędowy. Wyprodukowano go 5,8 mln ton, czyli o 5,5% więcej niż w poprzednim roku. Jego udział w strukturze produkcji wynosił 52%.

Struktura produkcji rafinerii Grupy LOTOS

⁽¹⁾Różnica pomiędzy wolumenem przerobionej ropy naftowej i wolumenem produkcji rafinerii wynika z faktu, że oprócz ropy naftowej na instalacje i do komponowania wyrobów gotowych kierowane są strumienie biokomponentów, dodatków uszlachetniających oraz średnich destylatów naftowych, zakupione od zewnętrznych dostawców